Người khiến Nga lao đao với bê bối doping

Rodchenkov sinh ra ở Moskva năm 1958 và từng theo học Đại học Quốc gia Moskva. Có bằng tiến sĩ về hóa học phân tích, Rodchenkov được coi là một trong những chuyên gia hàng đầu thế giới về doping. Ông được bổ nhiệm làm giám đốc phòng thí nghiệm chống doping Moskva năm 2005.

Grigory Rodchenkov tại Mỹ năm 2017. Ảnh: NYTimes.

Năm 2011, Rodchenkov bị điều tra vì cáo buộc bán doping cho các vận động viên Nga và tống tiền họ để che giấu các xét nghiệm doping dương tính. Giới chức Nga sau đó xóa cáo buộc với ông này. Rodchenkov nói rằng họ làm vậy để đổi lấy sự hợp tác của ông trong chương trình sử dụng doping để nâng cao thành tích của Nga trên đấu trường quốc tế.

Tại Olympic mùa đông 2010 ở Vancouver, Canada, đoàn Nga đứng thứ 11 với chỉ ba huy chương vàng. Họ muốn đạt được nhiều huy chương hơn trong Olympic mùa đông Sochi 2014, theo Rodchenkov. Ông đã chế ra loại đồ uống doping khó bị phát hiện cho các vận động viên. Rodchenkov nói rằng nhiều vận động viên Nga sử dụng “thuốc thần” của mình trước Olympic mùa hè London 2012 và Olympic mùa đông Sochi hai năm sau đó.

Gần 100 chuyên gia làm việc tại phòng thí nghiệm chống doping Olympic trong suốt Thế vận hội năm 2014, bao gồm Rodchenkov và một số đồng nghiệp ở Moskva. Những nhân viên khác là các chuyên gia chống doping từ khắp nơi trên thế giới.

Rodchenkov nói rằng với sự giúp đỡ của các thành viên Tổng cục An ninh Liên bang Nga (FSB), các mẫu nước tiểu dương tính đã được hoán đổi với các mẫu âm tính thông qua một lỗ nhỏ trên tường của phòng thí nghiệm.

FSB cũng giúp mở các chai đựng nước tiểu do công ty Berlinger Group sản xuất, vốn được sử dụng trong các cuộc thi thể thao quốc tế vì nó được cho là không thể bị can thiệp. Một quan chức bộ thể thao mỗi đêm sẽ cung cấp cho Rodchenkov thông tin mẫu nước tiểu nào cần được hoán đổi.

Kết thúc Olympic Sochi, Nga đứng thứ nhất với 13 huy chương vàng. Ông Putin đã trao tặng Rodchenkov Huân chương Hữu nghị.

Năm 2015, Cơ quan chống doping Thế giới (WADA) công bố một báo cáo sơ bộ về các vi phạm doping tại Olympic Sochi dựa trên một bộ phim tài liệu do đài truyền hình ARD của Đức phát sóng một năm trước đó. Trung tâm chống doping Moskva sau đó bị khai trừ khỏi WADA, Nga bị cấm tham gia các cuộc thi điền kinh.

Rodchenkov và các quan chức chống doping hàng đầu khác buộc phải từ chức. WADA và Ủy ban Olympic Quốc tế (IOC) hai lần thẩm vấn Rodchenkov vào ngày 26/3/2015 và ngày 30/6/2015, ông thừa nhận đã cố tình phá hủy 1.417 mẫu để hạn chế phạm vi kiểm toán của WADA.

Tháng 2/2016, hai cựu giám đốc của cơ quan chống doping Nga Vyacheslav Sinyev và Nikita Kamaev chết một cách bí ẩn. Rodchenkov sau đó trốn khỏi Nga để đến Mỹ, cung cấp nhiều thông tin cho truyền thông nước này và WADA.

Tháng 7/2016, McLaren Report, cuộc điều tra độc lập do WADA ủy nhiệm đã tìm thấy bằng chứng sau khi phỏng vấn nhân chứng, xem xét hàng nghìn tài liệu, phân tích ổ cứng, phân tích pháp y về chai lấy mẫu nước tiểu và phân tích mẫu thử của vận động viên. Họ kết luận rằng phòng thí nghiệm ở Moskva “hoạt động dưới sự giám sát và kiểm soát của nhà nước, cho phép các vận động viên Nga thi đấu trong khi sử dụng doping”.

Phần hai của báo cáo được công bố vào tháng 12/2016, cho thấy năm 2011 – 2015, hơn 1.000 vận động viên Nga tham dự cả Olympic mùa hè, mùa đông và Paralympic đã được hưởng lợi từ chương trình này.

Theo tóm tắt của McLaren về bằng chứng do Rodchenkov cung cấp, một điểm đáng chú ý trong chương trình doping là danh sách 37 vận động viên được hoán đổi mẫu nước tiểu vì họ đã sử dụng “thuốc thần” trong thế vận hội. Trong khi đó, Ủy ban Olympic Nga khẳng định danh sách này được chuẩn bị trước Olympic Sochi chỉ để xác định những vận động viên có tiềm năng giành huy chương.

Tháng 11/2017, IOC kết luận lời khai của Rodchenkov “trung thực, chính xác và nhất quán”. Ngày 5/12/2017, Nga bị cấm dự Olympic mùa đông năm 2018 ở Hàn Quốc.

Nga được khôi phục tư cách thành viên Olympic với điều kiện bàn giao dữ liệu về doping sau khi kết thúc Olympic Pyeongchang 2018. Tuy nhiên, hàng nghìn tệp quan trọng được cho là bị xóa hoặc thao túng, dẫn đến hình phạt mới. WADA ngày 9/12 cấm Nga tham gia các giải thể thao tầm thế giới trong 4 năm, tức là Nga phải đứng ngoài ba giải đấu lớn gồm Olympic mùa hè 2020, Olympic mùa đông 2022 và World Cupbóng đá nam 2022. Nga có thể kháng cáo lên Tòa án Trọng tài Thể thao trong 21 ngày.

Trong khi đó, Bộ trưởng Thể thao Nga Pavel Kolobkov cho biết ủy ban điều tra của cơ quan này không tìm thấy bằng chứng nào cho thấy tồn tại chương trình doping do nhà nước hậu thuẫn. Ủy ban tìm cách dẫn độ Rodchenkov từ Mỹ, nơi ông này nằm trong chương trình bảo vệ nhân chứng. Khi bê bối mới nổ ra năm 2016, Putin gọi Rodchenkov là “người đàn ông tai tiếng”.

Lãnh đạo Nga kịch liệt chỉ trích lệnh cấm mới. Putin cho rằng lệnh cấm mang động cơ chính trị và “mâu thuẫn với Hiến chương Olympic”. Thủ tướng Nga Dmitry Medvedev gọi lệnh cấm “là sự tiếp nối của tinh thần chống Nga cuồng loạn vốn đã trở thành kinh niên”.

Ngoại trưởng Sergei Lavrov gọi các lệnh cấm liên quan đến cáo buộc doping là một nỗ lực của phương Tây để bôi xấu Nga. “Có những người luôn muốn Nga phải vào vị trí phòng thủ, bị cáo buộc mọi thứ trong mọi khía cạnh cuộc sống, từ xung đột, kinh tế, năng lượng, đường ống khí đốt cho đến bán vũ khí”, Lavrov nói.

Thực tế, lệnh cấm này áp dụng với nước Nga chứ không phải vận động viên. Vận động viên Nga vẫn có thể dự các giải đấu với tư cách độc lập, miễn là có thể chứng minh họ không liên quan đến chương trình doping hoặc dữ liệu bị thao túng.

“Trong khi cứng rắn với chính quyền, chúng tôi cũng muốn tránh trừng phạt những người vô tội mà thay vào đó đứng lên đòi quyền lợi cho các vận động viên trong sạch ở khắp mọi nơi”, Jonathan Taylor, chủ tịch ủy ban kiểm tra kỷ luật của WADA, nói.

 Phương Vũ (Theo Occrp/NYTimes)