Những lựa chọn cho học sinh sau tốt nghiệp lớp 9

Hệ thống giáo dục quốc dân cung cấp đa dạng hình thức đào tạo, phục vụ nhu cầu khác nhau của người học sau bậc trung học cơ sở. Tốt nghiệp lớp 9, học sinh có các lựa chọn: Tiếp tục con đường học vấn (vào các trường trung học phổ thông công lập hoặc tư thục), Vừa học vừa làm (hệ giáo dục thường xuyên) và Học nghề (trung tâm giáo dục nghề nghiệp, các trường trung cấp, cao đẳng nghề).

Lựa chọn phổ biến nhất hiện nay là hệ thống trường THPT công lập, với ưu thế về chất lượng đào tạo tiêu chuẩn và chi phí thấp. Do đó, mức độ cạnh tranh vào các trường công lập khá cao, đặc biệt là ở các thành phố lớn như Hà Nội và TP HCM.

Tuy nhiên, những gia đình có điều kiện kinh tế tốt có thể chọn học ngoài công lập, ở khối trường tư thục, quốc tế. Phần lớn các trường này tuyển sinh bằng hình thức xét tuyển nên cạnh tranh đầu vào không cao (trừ một số trường tư thục có tiếng).

Hệ Giáo dục thường xuyên thường bị đánh giá là “lựa chọn cuối cùng” dành cho những học sinh muốn hoàn thành bậc trung học phổ thông nhưng không đủ điều kiện về học lực để vào trường công hoặc điều kiện tài chính để vào trường tư. Dù mô hình giáo dục này vốn được mở ra nhằm phục vụ những người có mục tiêu học tập suốt đời hoặc vừa học vừa làm.

Hiện, hầu hết đơn vị hành chính cấp huyện có ít nhất một trung tâm giáo dục nghề nghiệp – giáo dục thường xuyên. Các trung tâm này có nhiều chương trình để học sinh lựa chọn: chỉ học giáo dục thường xuyên; vừa học giáo dục thường xuyên, vừa học nghề hoặc chỉ học nghề (trung cấp, cao đẳng).

Với chương trình giáo dục thường xuyên cấp THPT, học sinh chỉ phải học 7 môn bắt buộc, ít hơn hẳn chương trình THPT với 12 môn cùng nhiều hoạt động giáo dục khác. Khi thi tốt nghiệp THPT, học sinh hệ này không phải thi Ngoại ngữ và Giáo dục công dân. Các em còn được cộng điểm khuyến khích nếu có chứng chỉ ngoại ngữ hoặc tin học. Thời gian học tập, học phí giáo dục thường xuyên thấp hơn nhưng được cấp bằng THPT tương đương các trường THPT khác.

Lựa chọn khác với hai con đường trên là chuyển hẳn sang học nghề, giúp người học chủ động rút ngắn thời gian đào tạo, có việc làm sớm hơn. Do có nhiều lựa chọn, việc định hướng, phân luồng cho học sinh là bắt buộc trong các nhà trường. Đề án “Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông giai đoạn 2018-2025” được phê duyệt năm 2018 có mục tiêu cụ thể: 25-30% học sinh tốt nghiệp THCS học tập tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp.

Dựa trên mục tiêu này, các địa phương đã phân chỉ tiêu ngay từ khi tuyển sinh vào lớp 10. Ví dụ tại Hà Nội năm nay, với khoảng 129.000 học sinh tốt nghiệp THCS, 27.000 em sẽ học tại các trường tư thục, gần 13.000 học tại các trung tâm giáo dục thường xuyên và hơn 12.000 học tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Tương tự, ở TP HCM, với khoảng 100.000 học sinh tốt nghiệp THCS mỗi năm, có gần 20.000 em chọn học tiếp ở các trung tâm giáo dục nghề nghiệp, giáo dục thường xuyên.

Hoạt động tư vấn hướng nghiệp và phân luồng vì vậy được chú trọng từ lớp 9. Trước ngày đăng ký nguyện vọng vào lớp 10, các trường đều định hướng, giúp học sinh hiểu rõ năng lực bản thân, cung cấp thông tin về các lựa chọn, ưu nhược điểm của từng mô hình đào tạo, để các em quyết định tương lai của mình.

Ông Phạm Xuân Tiến, Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội, khẳng định đây là hoạt động quan trọng, được duy trì hàng năm.

Dựa trên chủ trương của Sở, các Phòng Giáo dục cấp quận, huyện sẽ xây dựng kế hoạch và hoạt động hướng nghiệp chi tiết. Nhiều quận tổ chức ngày hội tư vấn hướng nghiệp với sự tham gia của các trường THCS trên địa bàn. Tại sự kiện này, đại diện các trường, trung tâm đào tạo nghề hệ 9+ cũng tham dự. Các đơn vị này thiết kế các gian hàng, phát tờ rơi, có bàn tư vấn để trả lời câu hỏi của học sinh, phụ huynh.

Tuy nhiên gần đây, nhiều phụ huynh phản ánh, hoạt động tư vấn này bị biến tướng, trở thành hành vi ép buộc học sinh kém bỏ thi vào lớp 10, nhằm tránh ảnh hưởng đến thành tích của các trường. Quận Cầu Giấy, Hà Nội là nơi có hai trường THCS đối diện với cáo buộc này. Ông Đoàn Tiến Trung, Phó phòng Giáo dục quận Cầu Giấy, thừa nhận, có thể có sự hiểu nhầm giữa trường và phụ huynh trong quá trình tư vấn.

Trước thực tế này, ông Tiến nhấn mạnh: “Học sinh và gia đình các em đưa ra quyết định trên tinh thần tự nguyện, nhà trường và giáo viên tuyệt đối không ép buộc dưới mọi hình thức”.

Tương tự Hà Nội, thời gian này, các trường THCS ở TP HCM cũng đang tổ chức hoạt động tư vấn học sinh. Hiệu trưởng một trường ở nội thành cho biết, nội dung phân luồng, hướng nghiệp được trường thực hiện từ hai năm cuối cấp.

“Với những em rất yếu, trường sẽ tư vấn để các em có hướng đi phù hợp, chẳng hạn vào giáo dục thường xuyên. Tuy nhiên, lựa chọn cuối cùng vẫn là phụ huynh và học sinh”, hiệu trưởng này cho biết.

Nhóm phóng viên